JICA là cơ quan thực hiện “Hỗ trợ Phát triển Chính thức” (ODA) của chính phủ Nhật Bản, đã hỗ trợ Việt Nam dưới nhiều hình thức khác nhau. Một trong số đó là hợp tác kỹ thuật với Đại học Cần Thơ, và người giữ vai trò tiên phong là điều phối viên dự án. Ông Junichi Imai, người có nhiều kinh nghiệm phong phú sẽ chia sẻ về công việc này.
Thúc đẩy hợp tác Doanh nghiệp-Chính quyền-Nhà trường giữa Nhật Bản và Việt Nam
―― Xin hãy cho chúng tôi biết về công việc của ông.
Imai：Tôi đang đảm nhiệm vai trò điều phối viên của “Dự án tăng cường hợp tác giữa Doanh nghiệp-Chính quyền-Nhà trường vì sự phát triển bền vững ở khu vực Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) trong bối cảnh biến đổi khí hậu”, một dự án hợp tác kỹ thuật của JICA tại Đại học Cần Thơ.
Khu vực ĐBSCL trù phú về sản phẩm nông nghiệp và thủy sản, dễ bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu, JICA đang hỗ trợ Đại học Cần Thơ, trường Đại học trung tâm của khu vực này trong việc thúc đẩy hợp tác giữa Doanh nghiệp-Chính quyền-Nhà trường, cũng như ứng dụng các kết quả nghiên cứu vào thực tiễn xã hội. Cụ thể, tôi đóng vai trò là điều phối viên kết nối hai bên trong nghiên cứu hợp tác giữa các trường Đại học Nhật Bản và Đại học Cần Thơ ở lĩnh vực nông nghiệp và thủy sản, đồng thời ứng dụng thực tế các kết quả nghiên cứu đó.
Đại học Cần Thơ được thành lập năm 1966, là một trường đại học danh tiếng sẽ kỷ niệm 60 năm thành lập vào năm tới. Trường có mối quan hệ sâu sắc với Nhật Bản, đã ký Hiệp định song phương vào năm 1970 và cũng có nhiều giảng viên của trường đã lấy bằng tiến sĩ tại Nhật Bản. Trong các dự án ODA, có những dự án nhằm nâng cao năng lực của chính các trường Đại học, nhưng dự án lần này nhằm mục tiêu thúc đẩy sự phát triển bền vững của ĐBSCL thông qua việc tăng cường năng lực của Đại học Cần Thơ.
Tại Đại học Cần Thơ, nhiều nghiên cứu đã và đang được triển khai, sự hợp tác với các trường đại học Nhật Bản trong từng lĩnh vực chuyên môn cũng đang tiến triển. Vì vậy, trong thời gian tới, việc đưa các kết quả nghiên cứu này ra ứng dụng trong xã hội càng trở nên cần thiết. Có rất nhiều doanh nghiệp Nhật Bản đến thăm nơi đây với các cơ duyên khác nhau: có công ty biết đến dự án JICA từ trước, có công ty được giới thiệu qua các tổ chức như JETRO,v.v. hoặc sau khi thăm Đại học Cần Thơ thì ghé qua dự án của chúng tôi.
Mặt khác, cũng có trường hợp chính Đại học Cần Thơ chủ động tìm kiếm các doanh nghiệp đối tác để hợp tác. Để hỗ trợ việc này, tôi luôn chủ động tìm kiếm thông tin một cách rộng rãi, nắm bắt xem các bên liên quan đang làm gì và hoạt động ra sao.
Việc thúc đẩy hợp tác thường bắt đầu bằng các cuộc họp trực tuyến (Web meeting) với doanh nghiệp phía Nhật Bản, và nếu tính cả các đoàn đến thăm trực tiếp, thì hầu như tuần nào tôi cũng có các buổi làm việc với vài công ty. Có trường hợp chỉ dừng lại ở mức độ trao đổi thông tin, nhưng nếu là những công ty đã quyết định đầu tư vào Việt Nam thì đôi khi chỉ sau vài tháng đã có thể đi đến ký kết Biên bản ghi nhớ (MOU) với Đại học Cần Thơ.
―― Có nhiều công ty ở lĩnh vực nào?
Imai：Vì các doanh nghiệp đang hướng tới thị trường ĐBSCL, nên các lĩnh vực phổ biến thường liên quan đến thức ăn chăn nuôi, máy móc nông nghiệp, vật tư nông nghiệp, cũng như thiết bị chế biến thực phẩm và nuôi trồng thủy sản. Không chỉ có những công ty đã hiện diện tại Việt Nam, mà còn có nhiều doanh nghiệp đang trong quá trình xem xét đầu tư. Tôi nghĩ rằng họ cũng mong muốn dựa vào các kết quả nghiên cứu, luận văn và dữ liệu của Đại học Cần Thơ, một trường có ảnh hưởng lớn trong khu vực, để hiện thực hóa ý tưởng kinh doanh, từ đó xây dựng được lòng tin từ thị trường.
Xét trên góc độ toàn diện của trường Đại học Cần Thơ, cũng có những doanh nghiệp Nhật Bản đến để tuyển dụng sinh viên, trong bối cảnh Nhật Bản đang thiếu hụt lao động. Đặc biệt, các doanh nghiệp này dành sự quan tâm lớn đến sinh viên khối ngành kỹ thuật, như công nghệ thông tin hay kỹ thuật công nghiệp.
Vai trò của tôi là giới thiệu các phòng nghiên cứu trong trường cho doanh nghiệp, cũng như hỗ trợ theo dõi chi tiết sau khi giới thiệu. Trong trường hợp doanh nghiệp gặp khó khăn trong giao tiếp bằng tiếng Anh, tôi cũng hỗ trợ thông dịch tiếng Việt.
Về cơ bản, tôi hỗ trợ cho đến khi hai bên ký được Biên bản ghi nhớ (MOU) ban đầu. Tuy nhiên, nếu tôi làm thay tất cả thì dự án hợp tác nghiên cứu chung giữa Đại học Cần Thơ và doanh nghiệp sẽ không thể phát triển một cách bền vững. Vì vậy, tôi luôn cân nhắc về việc hỗ trợ đến mức độ nào để giữ được sự cân bằng.
Nuôi lươn đồng và cải tiến giống lúa
―― Xin hãy cho một số ví dụ tiêu biểu.
Imai：Thời gian hợp tác cho dự án này là từ tháng 4 năm 2022 đến tháng 3 năm 2027. Ngay từ khi bắt đầu, đã xác định 12 chủ đề, các nhà nghiên cứu từ cả Đại học Cần Thơ và các trường đại học Nhật Bản sẽ đảm nhiệm vai trò trưởng nhóm cho từng chủ đề, đồng thời cùng với các nghiên cứu sinh tiến sĩ và thạc sĩ thành lập các nhóm nghiên cứu.
Nếu giới thiệu hai ví dụ gần với mục tiêu “ứng dụng vào thực tiễn xã hội” mà JICA hướng tới, thì một trong số đó là “nuôi lươn đồng bằng hệ thống tuần hoàn kín” do Khoa Nuôi trồng Thủy sản thực hiện. Lươn đồng là một loài cá ở ĐBSCL, là nguồn thủy sản quan trọng của Việt Nam và cũng là một món ăn từ cá được ưa chuộng.
Tuy nhiên, vì nước thải sau khi nuôi có thể gây ô nhiễm môi trường, nên dự án áp dụng một hệ thống sử dụng tuần hoàn nước, trong đó nước được làm sạch bằng cách nuôi kết hợp nhiều loại cá, rong biển và vi sinh vật trong các bể khác nhau. Việc vừa nuôi vừa lọc nước giúp giảm tác động đến môi trường, đồng thời cho phép sản xuất ổn định từ giai đoạn cá giống.
Vào tháng 3 năm nay, chúng tôi đã tổ chức một buổi nấu ăn và thử món lươn đồng, mời cộng đồng người Nhật đang sinh sống tại TP. Hồ Chí Minh tham dự. Sự kiện được tổ chức tại một nhà hàng chuyên về lươn ở TP. Hồ Chí Minh, và đã nhận được phản hồi rất tích cực từ những người tham gia. Tôi cũng đã nếm thử, vì hàm lượng chất béo thấp nên nếu làm món kabayaki (lươn nướng sốt) thì vị hơi nhạt nhưng khi chế biến thành món tempura thì lại rất ngon.
Nghiên cứu về nuôi lươn đồng đã được tiến hành trong thời gian dài, với mục tiêu không chỉ phổ biến phương pháp nuôi ổn định, thân thiện với môi trường mà còn kết nối sản phẩm lươn đồng được nuôi với thị trường.
Tại Lễ hội Nhật Bản – Việt Nam (Japan Vietnam Festival) năm nay, JICA cũng đã có một gian hàng trưng bày giới thiệu mô hình hệ thống tuần hoàn nước và bể nuôi lươn đồng sống. Có rất nhiều câu hỏi từ khách tham quan và nhiều người bày tỏ sự quan tâm.
―― Tôi có thấy. Con lươn lớn hơn tôi nghĩ.
Imai：Một ví dụ khác là dự án “Sản xuất lúa bền vững thông qua ứng dụng chế phẩm vi sinh” do Khoa Nông nghiệp thực hiện. Vì ĐBSCL là vựa lúa lớn nên sản xuất lúa cũng là một chủ đề quan trọng.
Do biến đổi khí hậu, vào mùa khô, mực nước biển dâng cao khiến nước mặn xâm nhập vào đất canh tác, làm tình trạng nhiễm mặn trở nên nghiêm trọng và ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của cây lúa. Trên thực tế, tại ĐBSCL, một đợt thiệt hại nghiêm trọng do xâm nhập mặn đã xảy ra cách đây vài năm, vì vậy việc nghiên cứu các phương pháp canh tác nhằm đảm bảo sản xuất lúa bền vững đang là một vấn đề cấp thiết.
Hiện chúng tôi đang phát triển phương pháp canh tác có khả năng chịu mặn bằng cách giảm lượng phân bón hóa học, tăng sử dụng phân bón hữu cơ và bổ sung chế phẩm vi sinh. Đồng thời, cũng đang nghiên cứu các phương pháp nhằm giảm phát thải khí nhà kính thông qua việc áp dụng kỹ thuật tưới luân phiên và canh tác không cày xới.
Ngoài ra, dự án cũng đang được thúc đẩy thông qua sự hợp tác với Khoa Công nghệ Thông tin và Truyền thông nhằm phát triển hệ thống cho phép nhận dữ liệu viễn thám nông nghiệp qua điện thoại thông minh. Việc nghiên cứu đang tiến hành với sự phối hợp của nhiều nhà nghiên cứu từ các lĩnh vực khác nhau.
Trường Đại học Cần Thơ có khuôn viên rất rộng, nên đi từ tòa nhà này sang tòa nhà khác mất hơn 30 phút là chuyện bình thường. Vì vậy, ngay cả trong khuôn viên trường, cũng di chuyển bằng xe đạp đấy (cười).
―― Tôi đã sống và làm việc tại Việt Nam tổng cộng 17 năm, chủ yếu hoạt động trong lĩnh vực hợp tác quốc tế.
Imai：Vì có rất nhiều người liên quan như giảng viên các trường đại học, doanh nghiệp tư nhân của Nhật Bản và Việt Nam, cũng như nhân viên các tổ chức NGO, nên vai trò điều phối viên thực sự rất đáng làm và đầy ý nghĩa.
Tôi đã ở Việt Nam từ năm 2004, trước đây làm việc tại Hà Nội suốt thời gian dài, và đến tháng 4 năm ngoái thì chuyển công tác về Cần Thơ. Đây là một nơi rất tuyệt vời, và tôi nghĩ rằng Đại học Cần Thơ là một đối tác xuất sắc. Tôi thực sự mong muốn được tiếp tục hỗ trợ trong thời gian tới.
